“Benden Japon ruhunu açıklamam istenseydi, derdim ki: o, sabah güneşinde parlayan yabani kiraz çiçekleridir!”
Motoori Norinaga (1730-1801)
Japonya’da kiraz çiçeklerine sakura (桜) denir ve bu çiçekler ülke ve halk için özel bir anlam taşır. Japonlar için sakura, baharın sembolik çiçeğidir ve yeni başlangıçları, hayatın geçiciliğini ve ölümlülüğü sembolize eder. Bu çiçeklerin ömürleri çok kısadır. 1-2 haftalık bir süre içerisinde açılıp güzelliklerini gösterip dökülürler. Sakuraların açtığı bu 1-2 haftalık kısa sezonda insanlar iş arkadaşları, arkadaşları ve aileleriyle kiraz çiçeği partileri düzenlerler: açmış kiraz çiçeklerinin altında yiyip içerek bir tür piknik yaparlar. Bu geleneğe hanami (花見) adı verilir. Hanami, ‘çiçekleri izlemek’ anlamına gelir ve uzun bir geçmişi vardır. Eski zamanlarda hanami sadece imparatorluk ve seçkinler tabakasına özeldi fakat kısa süre içerisinde samuray sınıflarında da yaygınlaştı. Shogun Tokugawa Yoshimune’nin 18. yüzyılda insanları kiraz çiçeği ağaçları dikmeye teşvik etmesiyle birlikte halk arasında da bir tür eğlenceye dönüştü. Kışın soğuk günlerinde heyecanla açması beklenen kiraz çiçekleri Japonya’da baharın gelişini simgeler. Çiçeklerin açmasından haftalar öncesinden dükkanların rafları sakura temalı ürünlerle dolar. Okullar ve şirketler de hanami döneminde yeni gelenler için ‘hoş geldin partisi’ düzenlerler.
Sakura için düzenlenmiş bir tahmin raporu vardır.
Kısa ömürlü kiraz çiçeklerinin güzelliğini kaçırmamak adına, Japon Meteoroloji Enstitüsü her sene ülke genelinde kiraz çiçeklerinin ne zaman açacağına yönelik tahminlerde bulunur. Kiraz çiçeklerinin 11 adet açma evresi bulunur, ancak insanlar tarafından en çok ilgi göreni ise tam çiçeklenme evresidir. Bu evrede bir sakura ağacındaki tüm çiçek tomurcukları açmış olur. Japoncada buna mankai ( 満開- çev. tamamen açmış) denir. Hanami partileri en çok bu dönemde düzenlenir.
Standart ağaç esastır.
Peki, her bölgede sakuraların ne zaman açmaya başlayacağı kesin olarak nasıl biliniyor? Kiraz çiçeği denince birçoğumuzun gözünün önüne tek tip bir çiçek gelse de, Japonya’da kiraz çiçeği ağacının 600’den fazla türü bulunmaktadır. Japon Meteoroloji Enstitüsü, her bölgede tahminler için kıstas olarak belirlediği bir ‘standart ağaç’ tayin eder. Tokyo’da bu, Yasukuni Tapınağı’nda bulunan bir somei-yoshino türü sakura ağacıdır. Bu ağaçta 5-6 adet çiçeğin açmasıyla birlikte Tokyo’nun geri kalanındaki ağaçlar da bunu takip eder ve bahar gelir.
Sakuralar düşerken daha güzeldir.
Ülkenin güneyinden kuzeyine her bölgede sakura ağaçları çiçek açar ve her bölgede bu çiçeklerin ömrü ancak bir hafta kadardır. Bu bir haftalık süre içerisinde de sakura ağaçları sadece birkaç gün tam çiçeklenme evresinde kalırlar. Bunun oldukça yazık olduğunu düşünebilirsiniz, ancak Japonlar dökülüp düşen taçyapraklarını mono no aware olarak kutlarlar: bir şeyin geçiciliğinin farkında olmak, o şeyin güzelliğini takdir etmeyi kolaylaştırır ve bu şeyin geçip gitmesi insanda hafif bir üzüntü uyandırır.
Japonya Öz Savunma Kuvvetleri sakura sembolünü kullanır.
Japonya Öz Savunma Kuvvetleri rütbe işaretlerinde ve bayraklarında sakura sembolünü kullanır. Bu ilişkinin aslında uzun bir geçmişi vardır. “Çiçekte sakura, insanda samuray” (花は桜木、人は武士・Hana wa sakuragi, hito wa bushi ) deyimi ortaçağ döneminde ortaya çıkmıştır. Bir anlamı, en iyi çiçeğin sakura, en iyi insanın samuray olduğudur. Bir diğer yorum ise samurayların yaşamlarının kiraz çiçeklerinin kısacık yaşamına benzetildiğidir. Kiraz çiçekleri taçyapraklarını dökerken güzeldir, samuraylarsa bir savaşçı gibi öldüklerinde. Bu yüzden dökülen kiraz çiçekleri, imparatoru için hayatını feda eden samurayları simgeler. İkinci Dünya Savaşı’nda da kamikaze savaş uçaklarının yanlarına kiraz çiçekleri resmedilmiştir.
Sakura milli çiçek değildir.
Tipik bir çiçek açma sezonu martın sonundan nisanın başına kadardır: Japonya’da mali yılın ve eğitim öğretim yılının başlangıcında. Sakura Japonya’nın en çok sevilen çiçeği olabilir fakat şaşırtıcı bir şekilde resmi çiçek simgesi değildir. Aslında Japonya’nın resmi bir milli çiçeği yoktur. Diğer bir temsili çiçek krizantem olabilir (‘Krizantem ve Kılıç’ taki gibi) ama sakuranın yeri başkadır. Sakura, 100 yenlik madeni paranın üstünü süslerken krizantem 50 yeni süsler. Ancak, sakuraların Başbakanlık bayrağını süslerken, krizantemin İmparatorluk bayrağını süslediğini unutmamak gerekir.
Hanamide asıl ilgi odağı çiçekler değildir.
Kiraz çiçekleri güzeldir, hanami de bu güzel sezondan zevk alıp çiçeklerin güzelliğini takdir etmek içindir, fakat hanamiye giden herkes bilir ki önemli olan çiçekler değildir. Meşhur bir Japon deyimi olan hana yori dango , ‘çiçeklerden önce tatlılar’ olarak çevrilir ve ‘estetikten önce kullanışlılık’ anlamına gelir. Hanamide de insanlar çiçekleri izlemekten çok, dangoya (pirinç unundan yapılma bir tür japon tatlısı), yiyeceğe, biraya veya önlerinde kullanılabilecek olan şeylere odaklanır.
Sakura yenince de güzeldir.
Sakuraların açma dönemi yaklaştı mı dükkanların raflarında sakura temalı tatlılara, yiyeceklere, içeceklere ve ürünlere rastlanır. Bu furyaya ünlü zincir restoranlar da katılır. Bu yiyecek içeceklerin bir kısmı sadece renginden dolayı sakurayla ilişkilendirilse de, bir kısmı gerçekten yenilebilir sakura içerir. Sakuranın taçyaprakları ve yaprakları shiozuke (塩漬け) denilen bir işlemden (tuza bastırma işleminden) geçirilerek sakurazuke (桜漬け) elde edilir. Ayırt edici bir kokuya sahip olan sakurazuke çeşitli ekmeklere, hamur işlerine ve Japon tatlılarına katılır.
Sakuralar pembe değildir.
Değil midir? Özel bir çiçek olmasından dolayı sakuranın renginin özel bir adı vardır: sakura-iro (çev. kiraz çiçeği rengi), geleneksel bir Japon rengi. Bu renk aslında kimonolar, resimler, çiçek açmasını gösteren sanat ve zanaatlarda kullanılan tonları açıklayacak geniş bir palete sahiptir. Gerçekten de sakuranın pek çok rengi ve tonu vardır ve baharı beyazın ve pembenin tonlarına boyar.
Sonbahar yalnızdır.
Tipik bir hanami atıştırmalığı olan dango, şişe geçirilmiş 3 yuvarlak hamur topundan oluşur; bu toplar, sakura-iro, beyaz ve yeşil renklerdedir ve sırayla baharı, kışı ve yazı temsil ederler. Peki ya sonbahar? Neden sonbaharı temsil edecek 4. bir dango yoktur? Yaygın bir inanışa göre bu gelenek Japoncadaki bir kelime oyunundan türemiştir. Japoncada ‘sonbahar yok’, yani aki nai, aynı zamanda ‘sıkılmazsın’ anlamına da gelir. Kim doğayı turuncu ve kızıla boyayan sonbaharın sıkıcı olduğunu düşünür ki?
“Kiraz çiçeklerinin tek kabahati: açtıklarında toplanan kalabalık.”
— Saigyo
Hanami sezonu = çılgın kalabalıklar
Güzel kiraz çiçeklerinin altında dostlarla birlikte yiyip içmek, sohbet etmek en başta kulağa oldukça romantik gelebilir, ancak nüfusu oldukça kalabalık olan Japonya’da herkesin bir sakura ağacı altında hanami için yer kapmaya çalışmasıyla bu bir tür işkenceye de dönüşebilir. Hanami ülke çapında oldukça geleneksel bir hal almıştır ve sadece arkadaşlar arasında, aileyle yapılan bir piknik değildir; okullar ve şirketler de kendi hanami partilerini düzenlerler. Hanami zamanında yer bulmak oldukça zor olduğundan birilerinin sabahın köründe (veya bir gün öncesinden) kalkıp hanaminin yapılacağı yere gidip yer tutması gereklidir. Şirket partilerinde bu görev şirketteki kıdemsiz çalışanlara düşer. Milli parklarda tuvaletlerin önünde metrelerce kuyruk oluşur. Tüm bu zorluklara rağmen sakura ağaçlarının altında piknik yapmak oldukça keyif vericidir.
Ayrıca;
Ünlü bir halk türküsü olan ‘Sakura sakura’ yı buradan dinleyebilirsiniz:
https://www.youtube.com/watch?v=jqpFjsMtCb0
Sakura temalı ünlü bir enka şarkısı olan ‘Yozakura Oshichi’ yi buradan dinleyebilirsiniz:
https://www.youtube.com/watch?v=MulAQxB0G3k