“O-Sensei Gerçekten Modern Aikido’nun Babası mı?”

Saito Sensei’nin tekniklerine sorgusuz sualsiz hayranlık duysam da yine de konu ile ilgili kuşkularım devam etti; ta ki Japonya’ya gelişiminden yıllar sonra bir gün Zenzaburo Akazawa ile bir röportaj yapana kadar. Akazawa, Savaştan önce Kobukan Dojo döneminde Morihei Ueshiba’nın bir öğrencisiydi (Uchideshi). Röportaj esnasında bana daha önce hiç rastlamadığım 1938 yılından kalma, Budo başlıklı bir kılavuz gösterdi. Kılavuzun içerisinde, Kurucu’nun kendisinin yer aldığı ve sunduğu elliye yakın teknik yer alıyordu. Sayfaları çevirirken ikkyo, iriminage ve shihonage gibi bazı temel tekniklerin Iwama’da Saito Sensei’den öğrendiğim tekniklere ne kadar yakın olduğunu hayretle fark ettim. İşte Kurucu o güne kadar benim “Iwama” stili olarak addettiğim teknikleri bizzat kendi tekniği olarak sunuyordu! Akazawa bana kılavuzu ödünç verdi ve onu göstermek için koşarak Saito Sensei’nin yanına gittim.

Sensei’nin kapısını çaldığım anı hiç unutmayacağım. Ona yeni keşfimi göstermek için sabırsızdım. Şaşkınlığıma, bir de Sensei’nin kılavuzu daha önce hiç görmemiş ve hatta var olduğununa dair herhangi bir duyum almamış olması eklendi. Sayfaları dikkatle çevirdi ve okuma gözlüklerinin arkasından her teknik sunumunu dikkatle inceledi. O an Kurucu’nun tekniklerine sadık bir devamlılık sağlamaya yönelik tüm içten çabalarına karşı duyduğum şüpheden ötürü özür dilemekten kendimi alamadım. Saito Sensei güldü ve büyük bir zevkle “Gördün mü? Sana söylemiştim!” diye gürledi. O zamandan beri (1981) bugün bile Saito Sensei gittiği tüm Aikido seminerlerinde gösterdiği tekniklerin Kurucu’nun öğretilerinden kaynaklandığının kanıtı olarak Budo’nun bir kopyasını yanında bulundurur.

Netice olarak Kurucu’nun orijinal öğretilerine bağlı kalarak Aikido’yu yaymaya çalışan en azından bir hoca olduğunu kabul etmeliydim. Peki bu, günümüzde genel olarak çalışılan Aikido stillerinin Kurucu’nun sanatında yer verdiği teknik ve felsefeyle uzak yakın alakası olmadığı yönündeki teorimi çürütüyor muydu? Soruyu şu şekilde ele alalım. Bugün önde gelen hocalardan birinin dojosunu ziyaret etseniz, öğrencilerinin hareketlerinin hocalarına çok benzediğini fark edersiniz. Kabul edelim ki bu beklenen bir durum, keza öğrenciler hocalarına öykünmek için çaba sarf etmezlerse başarısız olurlardı. Zaten geniş katılımlı etkinliklerde bu sayede hangi öğrencinin hangi hoca ile çalıştığını çıkartmak çoğu zaman mümkündür. Peki tüm Shihan’lar Kurucu ile doğrudan çalışmışlarsa neden önde gelen Aikido stilleri arasında bu kadar büyük farklar var?

Kimileri Kurucu’nun sanatının yıllar içerisinde büyük değişiklik gösterdiğini ve dolayısıyla farklı zaman dilimlerinde onunla çalışmış öğrencilerin tekniklerinin de farklılaşmış olduğunu söyler. Kimileri de O-Sensei’nin farklı öğrencilere karakterleri ve kabiliyetleri oranında farklı şeyler öğrettiğini ileri sürer. Ben bu iki savı da hiçbir zaman inandırıcı bulmadım. Aslında yıllar önce 1935 yılına ait Asahi Gazetesi video kaydını bulduğumda Kurucu’nun sanatının o erken dönemde bile ne kadar “modern” olduğunu gördüğüme şaşırmıştım. Dahası Kurucu genellikle derslerini bireysel bazda değil öğrenci grupları şeklinde vermekteydi ki bu da öğretme yöntemini bireye özel yapılandırdığı savına ters düşmektedir.

Hayır, stiller arasındaki bu ıraksamanın arkasında çok daha farklı bir neden olduğuna inanıyorum. Sanırım bu durum, sadece birkaçı dışında hiçbir öğrencisinin O-Sensei’nin yanında yeteri kadar uzun süre kalamamasından kaynaklanıyor.

Ueshiba’nın yeğeni Yoichiro (Noriaki) Inoue, Yoshinkan Aikido’nun kurucusu Gozo Shioda ile Tsutomu Yukawa haricinde O-Sensei nin savaş öncesi öğrencilerinin (uchideshi) Kurucu ile çalışma süreleri azami beş seneydi. Bu süre sanatta kabiliyet kazanmak için yeterli olsa da Aiki Budo’nun engin teknik dağarcında ve inceliklerinde ustalaşmak için değildi.

Söz konusu çalışkan genç adamların çoğunun savaş sanatı eğitimleri silah altına alınmalarından dolayı vaktinden önce kesintiye uğradı. Dahası, sadece bir avuç öğrenci savaştan sonra çalışmalarına devam etti.

Aynı durum savaş sonrası dönemde de geçerliliğini korudu. O dönemde başlayan öğrenciler içerisinde Sadateru Arikawa, Hiroshi Tada, Seigo Yamaguchi, Shoji Nishio, Nobuyoshi Tamura, Yasuo Kobayashi, sonrasında Yoshimitsu Yamada, Mitsunari Kanai, Kazuo Chiba, Seiichi Sugano, Mitsugi Saotome ve diğer önde gelen figürler yer alıyordu. Bunlar içerisinde Shigenobu Okumura, Koichi Tohei, ve Kisaburo Osawa, savaş öncesi eğitimlerine başlayan ve savaş sonrası ustalık seviyesine ulaşanlar olarak özel bir grubu teşkil ediyorlardı. Bu hocaların hiçbiri doğrudan O-Sensei ile yeteri kadar uzun süre çalışmadılar. Bu şok edici bir önerme ama gelin arkasındaki tarihsel gerçeklere hep beraber bakalım.

Savaştan önce, Morihei Ueshiba Kobukan Dojo’yu merkez olarak kullanıyordu ama Kansai bölgesinde de oldukça faaldi. Hatta bir ara Osaka’da bir evi bile vardı. Seneler içerisinde eski topraklardan duyduğum kadarıyla Kurucu çok sık seyahat ediyordu ve ayda belki bir iki hafta Kobukan Dojo dışında zaman geçiriyordu. Şunu da unutmamak gerekiyor ki o zamanlar sanata olan ilgi hızla büyüyordu ve Ueshiba’nın liderlik ettiği Budo Senyokai (Savaş Sanatlarını Destekleme Derneği) faaliyetleri giderek artıyordu. Buna karşılık ilk devre öğrenciler (uchideshi) eğitmen olarak devreye alınmıştı. Bu erken devre eğitmenler nispeten kısa süre Aikido çalışmış, Kurucu’nun yoğun programı dolayısıyla kendisi ile yeteri kadar birlikte olamamış ve çoğu zaman kendilerini eğitim verme göreviyle merkezin dışında bulan öğrencilerdi.

Savaş süresince ve sonrasında kısa bir dönem O-Sensei Iwama bölgesinde yerleşikti. 1950’lerin ortasından başlayarak Tokyo ve Kansai bölgesini sık sık ziyaret eden Kurucu, 1950’lerin sonlarında o kadar çok seyahat ediyordu ki kimse ne zaman nerede olacağını bilmiyor gibiydi. Zamanını Iwama, Tokyo ve Kansai bölgesindeki favori noktaları Tokyo, Kameoka ve Ayabe, yerlisi olduğu Tanabe ve Shingu arasında bölmüştü. Hatta öyle ki kendisi uzaktaki Kanshu Sunadomari’yi bile ziyaret etmişti. Michio Hikitsuchi Sensei’nin, O-Sensei’nin Shingu’yu savaştan sonra atmış kezden daha fazla ziyaret ettiğini söylediğini hatırlıyorum. Bu zaman dilimin 12 ila 15 yıl arası bir dönemi temsil ettiğini hesaba katacak olursak Kurucu’nun senede ortalama dört ile altı kez Kansai’nin dışında bulunduğunu söyleyebiliriz.

Sanırım kıvrak okuyucular bununla nereye varmaya çalıştığımı anlamışlardır.

Savaştan sonra O-Sensei Tokyo’da düzenli dersler vermiyordu. Mindere çıktığı zamanlarda ise çoğu zaman dersin büyük bölümünü öğrencilerin algısının ötesinde kalan ezoterik konular üzerinde konuşmakla geçirirdi. Savaş sonrası dönemde Hombu Dojo’nun esas hocaları Koichi Tohei ve şimdiki Doshu, Kisshomaru Ueshiba’ydı. (1996)